สิ่งที่ข้าพเจ้าหวั่นใจในทุกวันนี้คือ ประเทศไทยกำลังจะเสียดินแดนในสามจังหวัดภาคใต้ คือ ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส เพราะความเขลาเบาปัญญาและจะเป็นสิ่งที่ทำให้ผู้คนจำนวนมากต้องเดือดร้อน คนเหล่านี้ก็คือคนมุสลิมและคนพุทธที่เป็นประชาชนในท้องถิ่น ซึ่งเคยอยู่ร่วมกันมาอย่างสงบสุข

ในห้วงเวลา 55 ปี นับตั้งแต่คืนวันที่ 30 สิงหาคม 1957 ที่ฝูงชนรวมตัวกันที่สนาม Royal Selangor club ในกัวลาลัมเปอร์ เพื่อเป็นสักขีพยานการรับมอบอำนาจจากอังกฤษ ไม่เพียงแต่เป็นการประกาศถึงความเป็นอิสระของสหพันธรัฐมาลายาจากการปกครองอาณานิคมของอังกฤษเท่านั้น แต่เป็นจุดเริ่มต้นของการสร้างประเทศ Malaysia อันหมายถึงการรวมตัวของรัฐต่างๆ เป็นหุ้นส่วนในการสร้างประเทศใหม่ขึ้นมาในนาม “ประเทศมาเลเซีย”

เหตุระเบิดที่สามจังหวัดชายแดนใต้กลายเป็นเรื่องคู่ขนานกับการก่อการร้ายที่หมายจะเกิดขึ้นและเกิดขึ้นแล้วในกรุงเทพมหานครและปริมณฑล หลายปีที่ผ่านมาเมืองไทยผ่านมรสุมทั้งภัยธรรมชาติอันร้ายแรงและความขัดแย้งทางการเมือง สร้างความเดือดร้อนไปทุกหย่อมย่านอย่างที่ไม่เคยปรากฏมาก่อน ในยุคสมัยอันทุรนนี้ หากถือเป็นโอกาสแห่งการเรียนรู้เพื่อปรับเปลี่ยนวิธีคิดและแง่มุมแบบเดิมๆ อันเป็นบทเรียนที่หาไม่ได้แล้วสำหรับผู้คนร่วมสมัยก็จะถือว่าใช้วิกฤตให้เป็นโอกาสได้อย่างเท่าทันทีเดียว

ปัญหาความรุนแรงในภาคใต้ของไทยได้ถูกอธิบายว่าเป็นการกระทำของกลุ่มก่อการร้ายชาวมุสลิม แต่ ยังมีสิ่งที่น่าติดตามมากกว่าที่มองเห็นด้วยตา

หลัง จากโครงการวิจัยทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี และชาติพันธุ์ ได้เริ่มต้นเมื่อกลางปี ๒๕๔๖ ทั้งนักวิชาการจากภาคกลางและเจ้าหน้าที่ของมูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์ มีโอกาสเข้าไปเรียนรู้ร่วมกับชาวบ้านในอำเภอยะหริ่ง จังหวัดปัตตานี ได้ข้อมูลทางสังคมวัฒนธรรมของชุมชนที่เป็นตัวแทนในจุดเล็กๆ จนพอเข้าใจสังคมมุสลิมท้องถิ่นสำหรับคนต่างถิ่นต่างวัฒนธรรมอยู่บ้าง ก็เกิดเหตุการณ์ที่ดูเหมือนคล้ายคลึงในสิ่งที่กังวล

เท่า ที่ข้าพเจ้าได้ศึกษาและติดตามความขัดแย้งและความรุนแรงในสามจังหวัดภาคใต้ ที่ผู้คนส่วนใหญ่เป็นมุสลิมจากอดีตมาจนบัดนี้ ได้เกิดความเข้าใจตามภาษาของคนที่มีความคิดนอกรีตว่า เป็นเรื่องของความล้มเหลวในการปกครองท้องถิ่นของรัฐบาลอย่างชัดเจน ทั้งนี้ก็เนื่องจากการขาดความสนใจและความเข้าใจในเรื่อง ประวัติศาสตร์ สังคม และวัฒนธรรม เป็นสำคัญ

จาก ประสบการณ์ภาคสนามและรายงานของนักวิจัยที่เป็นคนท้องถิ่นในเขตจังหวัด ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส ซึ่ง มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์ ได้มีส่วนร่วมในการวิจัยทางสังคมและวัฒนธรรมร่วมกับสถาบันวิจัยที่เกี่ยว ข้องในระยะรอบปีที่ผ่านมา ได้พบข้อเท็จจริงพื้นฐานที่ทำให้น่าเป็นห่วงว่าความรุนแรงที่เกิดขึ้นในสาม จังหวัดภาคใต้ในขณะนี้ เป็นสิ่งยากที่จะยุติหรือบรรเทาลงได้