เครื่องใช้ในครัว

กระจาดหาบ ภาชนะสานขนาดใหญ่ ก้นหกเหลี่ยม ปากกลม มีสาแหรกหวายชนิดสี่เส้นรองรับกระจาดสำหรับใส่ไม้คานหาบคอน หาบของจำนวนมากในระยะทางไกลๆ

กระจ่า ใช้สำหรับตักข้าวหรือตักแกง กระจ่ารูปร่างแบนใช้ตักข้าว ส่วนกระจ่าก้นกลมลึกใช้ตักแกง ตัวกระจ่าทำด้วยกะลา ด้ามทำด้วยหวายถักเชื่อมเข้ากันด้วยเส้นหวายอย่างประณีต 

กระชอน ทำด้วยไม้ไผ่จักสาน ก้นกลมลึก ขอบปากทำที่พาดกับขอบภาชนะอื่น ใช้กรองหรือคั้นกะทิ ปัจจุบันนิยมใช้กระชอนทำด้วยโลหะ

กระด้ง ทำด้วยไม้ไผ่จักสาน รูปทรงกลมแบนขนาดใหญ่ ใช้สำหรับตากสิ่งของหรือเมล็ดพืชต่างๆ หรือใช้ฝัดข้าวแยกกากออก กระต่ายขูดมะพร้าว ใช้สำหรับขูดมะพร้าว ทำจากไม้แกะเป็นรูปสัตว์ต่างๆ ฟันเลื่อยทำด้วยเหล็ก 

กระบวย ใช้สำหรับตักน้ำใช้หรือน้ำดื่ม ตัวกระบวยทำจากกะลามะพร้าว ด้ามจับเป็นไม้ 

กระบุง ทำจากไม้ไผ่จักสาน สำหรับใส่สิ่งของสารพัดตามแต่ต้องการในครัวเรือน อาจมีหูสองข้างสำหรับสอดไม้คานหาบคอนสิ่งของไปตามที่ต่างๆ

กระบะสำรับกับข้าว ภาชนะทำจากไม้ ประกอบเป็นกระบะทรงสี่เหลี่ยม มีสองส่วน คือฐานสำหรับใส่ถ้วยชามกับข้าว และฝาครอบกันสิ่งสกปรก

ที่ทำขนมปลากริม ท้องถิ่นอื่นๆ ในภาคกลางบางแห่งเรียกว่า กะโปะ แกะจากไม้แล้วเจาะช่องตาห่างๆ บางแห่งใช้กะลามะพร้าวเจาะรู สำหรับทำขนมลอดช่องหรือขนมปลากริม วิธีใช้ ตั้งน้ำให้เดือด จากนั้นใช้แป้งที่เตรียมไว้กดลงตามแผ่นไม้ จะได้ขนมเป็นเส้นๆ

ครกไม้ตำข้าว ครกไม้ขนาดใหญ่ใช้ตำข้าวเปลือกหรือซ้อมข้าว ใช้ร่วมกับสากหรือตะลุมพุก ครกไม้ที่ยี่สารผ่านการใช้งานอย่างหนัก มักจะใช้กันจนก้นทะลุ เพราะไม้ขนาดใหญ่เป็นทรัพยากรที่มีค่าที่นำมาจากที่อื่นไม่อาจผลิตขึ้นได้เองในชุมชนสากตำข้าว ทำจากไม้เนื้อแข็ง เป็นด้ามยาว ช่วงกลางคอดเพื่อให้จับได้ถนัดมือ

ครกหิน ผลิตจากหินที่เขายี่สาร ซึ่งเป็นหินทรายเนื้อไม่แกร่งนัก ทำให้สึกกร่อนได้ง่าย อย่างไรก็ตาม ครกหินทรายจากเขายี่สารใช้กันแพร่หลายในชุมชนและชุมชนใกล้เคียงก่อนครกหินจากอ่างศิลาจะเข้ามาแทนที่

เชี่ยนหมาก ภาชนะจักสานด้วยตอกไม้ไผ่ ใส่เต้าปูน ตลับหมาก ยาเส้น และอุปกรณ์ต่างๆ ใช้ในครัวเรือนหรือใช้รับแขก

ถังตวงข้าว ถังไม้ขนาดใหญ่ ปริมาตรเท่ากับ ๑ สัดหลวง ใช้สำหรับตวงข้าว หรือเก็บข้าวในบ้านเรือน

ทัพพี ใช้ตักข้าวตักแกง ทำจากกะลามะพร้าว ด้ามจับทำด้วยไม้

ทะนานข้าวสาร เครื่องตวงปริมาตรหน่วยเป็นทะนาน ทำจากกะลามะพร้าว ใช้สำหรับตักหรือตวงข้าวจากถังไว้หุง ภายหลังจึงเรียกภาชนะว่าทะนานด้วย

พลั่วสาดข้าว ทำด้วยไม้ด้ามจับยาว ลักษณะคล้ายช้อน สำหรับตักหรือสาดข้าวเพื่อให้พูนสูงขึ้น เมื่อกองไว้ในลานข้าว แม้ชุมชนยี่สารจะไม่มีพื้นที่ทำนาปลูกข้าว แต่ในอดีตเคยมีโรงสีที่ชาวบ้านต้องไปแบกข้าวมาจากแถบที่ปลูกข้าวได้มาสีข้าวในชุมชน จึงไม่แปลกที่มีเครื่องมือเช่นนี้

โม่ ใช้บดข้าว ข้าวเหนียว ข้าวโพด ให้เป็นแป้ง ทำด้วยหินสองส่วน ส่วนบนเจาะรูตรงกลางเพื่อหยอดเมล็ดพืชผสมกับน้ำจะทำให้ไม่ฝืด มีแกนสำหรับหมุน ด้านล่างใหญ่กว่าเล็กน้อย เซาะร่องเพื่อให้น้ำแป้งไหลออก

เครื่องใช้โลหะ

ถาดทองเหลือง ทำด้วยทองเหลือง ตกแต่งสวยงามด้วยลายเทพพนม น่าจะใช้สำหรับใส่อาหารไปทำบุญในโอกาสพิเศษ

ขัน ทำจากทองเหลือง ใช้ประโยชน์เป็นขันสำหรับตักบาตร ขันน้ำมนต์ หรือใส่น้ำดื่ม

ทัพพี ทำจากทองเหลืองใช้สำหรับตักข้าวหรือแกง ทัพพีทองเหลืองส่วนใหญ่จะใช้ในโอกาสพิเศษ เช่น ทำบุญตักบาตร เทศกาลสำคัญ

พาน พานรูปกลีบบัว ทำจากทองเหลือง ใช้ใส่สิ่งของเกี่ยวกับงานพิธีกรรมต่างๆ เช่น ดอกไม้ ธูป เทียน เป็นต้น

ตะบันหมาก เครื่องมือตำหมาก ทำด้วยทองเหลือง รูปทรงกระบอกเรียวยาว ด้านในกลวง ก้นดันออกได้ มีเหล็กลูกตะบันใช้สำหรับกระแทกหรือตำหมากให้ละเอียด

กรรไกร ทำจากโลหะ เช่น เหล็ก เป็นเหล็กชิ้นเดียวดัดให้โค้งงอ ด้านที่สับเข้าหากันทำให้คม ต่างจากกรรไกรปัจจุบันที่ทำจากโลหะสองชิ้นเชื่อมแกนกลางด้วยหมุด ใช้ตัดผมหรือตัดสิ่งที่ต้องการ

เตารีด ทำจากเหล็กด้ามจับทำด้วยไม้มีช่องใส่ถ่านด้านในด้านข้างเจาะรูเพื่อระบายความร้อน 

ตะเกียงเจ้าพายุ สำหรับให้แสงสว่างตะเกียงเจ้าพายุใช้น้ำมันก๊าดให้แสงสว่างกว่าตะเกียงอื่นๆ 

ตะเกียงปริศนา ทำจากทองเหลือง ใช้ตามไฟยามค่ำคืน สะดวกในการจับถือเดินไปในระยะทางใกล้ๆ ด้ามจับทำเป็นลายกนกสวยงาม ด้านในใส่น้ำมันมะพร้าว ไส้โผล่ออกมาเล็กน้อย

ตะเกียงแขวนผนัง ตะเกียงสวยงามที่แผ่นกลมด้านข้างมีขอด้านบนสำหรับแขวนผนังและเพิ่มแสงสะท้อน ให้สว่างมากขึ้น ในภาพยังขาดครอบทำด้วยแก้ว

เครื่องมือช่าง

เต๊า เครื่องมือใช้ในการตีเส้น บางแห่งเรียกว่า รางบรรทัด หรือรางประทัด ทำจากไม้ ภายนอกแกะเป็นรูปคนหมอบ ด้านในมีแท่งเหล็กเป็นแกนพันเชือก มีรูให้เชือกผ่านออกไปทางกล่องสี่เหลี่ยมที่อยู่ด้านหน้าซึ่งบรรจุปูนขาวไว้ เมื่อดึงเชือกปูนขาวที่ติดอยู่ จะทำให้เกิดแนวเส้นตรง ใช้ตีเส้นเพื่อกำหนดขอบเขตของงานช่าง

ขวาน เครื่องมือในการถากไม้ ฟันไม้ เนื้อขวานทำด้วยเหล็ก ด้ามทำด้วยไม้ สำหรับงานช่างหรืองานตัดไม้ในป่า

แม่แรง เครื่องมือสำหรับดีด งัด หรือยกของหนัก ทำจากเหล็กรูปร่างใหญ่เทอะทะ เป็นแม่แรงโบราณที่เคยใช้กันในชุมชน

มีดจักตอก มีดสันแอ่น ด้ามยาวทำด้วยไม้ไผ่ เพื่อประโยชน์สำหรับการหนีบที่รักแร้ บังคับทิศทางได้ง่ายขึ้น เพราะการจักตอกจากไม้ไผ่ต้องทำอย่างละเอียด เพื่อได้ตอกเส้นเล็กๆ สำหรับเตรียมไว้จักสานต่อไป

โกรกกราก (สว่านมือ) เครื่องมือเจาะไม้ให้เป็นรู ด้ามยาว ปลายหัวทำด้วยเหล็กแหลม ไม้คันชักตั้งขวางกับด้าม ปลายทั้งสองด้านพันไขว้กับส่วนยอดของด้าม เมื่อชักขึ้นลงทำให้ตัวด้ามที่ปลายเป็นเหล็กแหลมหมุนเจาะไชเข้าไปในเนื้อไม้ ในรูปไม่ปรากฏคันชัก มีเพียงด้ามโกรกกรากเท่านั้น

เครื่องมือดักจับสัตว์น้ำและพาหนะทางน้ำ

ชุน ทำด้วยไม้ไผ่แผ่นแบน ปลายด้านหนึ่งแหลม ตรงกลางทำเป็นช่องว่างสำหรับม้วนเส้นเชือกในการถักอวนหรือแห

บุ้งกี๋วิดน้ำ ทำด้วยไม้ไผ่จักสานหรือหวาย รูปร่างคล้ายบุ้งกี๋แต่มีขนาดเล็ก ยาด้วยชัน ใช้สำหรับวิดน้ำออกจากเรือ เรือแทบทุกลำจะมีไว้ใช้ เรือ พาหนะสำคัญของคนยี่สารตั้งแต่อดีตจนปัจจุบัน ซึ่งแบ่งออกเป็นหลายประเภทตามหน้าที่ใช้งานที่ต่างกัน

ตะกูด ทำจากไม้เนื้อแข็ง ลักษณะคือพายขนาดใหญ่ ด้ามยาว ใช้กับเรือขนาดใหญ่ ในบริเวณที่น้ำลึกกว้าง โดยใช้คัดหัวเรือไปในทิศทางที่ต้องการ ปัจจุบันไม่นิยมใช้ตะกูดแล้ว เพราะเปลี่ยนมาเป็นติดเครื่องยนต์แทน

แจว ทำจากไม้เนื้อแข็ง ด้ามยาว ใช้กับเรือให้แล่นไปตามทิศทางที่ต้องการ ผู้ใช้ต้องยืน ต่างจากการพายเรือที่มักจะนั่ง การแจวเรือขึ้นอยู่กับผู้ถนัดหรือใช้กับเรือขนาดใหญ่และหนักเกินกว่าจะใช้พายได้

แร้วปู เครื่องมือพื้นบ้านในการดักปู ประกอบด้วย ส่วนด้ามยาว ส่วนที่เป็นวงตาข่ายปากกลม มีเชือกโยงติดกับปลายด้าม ใช้แร้วหย่อนตามชายคลองในบ่อกุ้งปูจะติดตาข่ายได้อย่างง่ายๆ 

ทุ่นแก้ว ลูกแก้วกลมขนาดใหญ่ เส้นผ่าศูนย์กลางราว ๓๐ เซนติเมตร ใช้เป็นทุ่นของอวนตาข่ายขนาดใหญ่ สำหรับการทำประมงชายฝั่ง เดิมมีเชือกป่านเส้นหนาสานอย่างละเอียด หุ้มรอบทุ่นแก้วกันแตก แล้วจึงนำทุ่นมาผูกกับอวน

กระดานลุน - กระดานถีบ ทำจากไม้ เป็นแผ่นขนาดใหญ่ ปลายแหลมมนและยกขึ้นเล็กน้อย ใช้ถีบตามพื้นเลนเที่ยวหาหอยหาเคย โดยการนั่งคุกเข่าเท้าแขนทั้งสองข้าง แล้วใช้เท้าข้างหนึ่งถีบไปบนเลน ใช้กันแถบชายหาดที่เป็นโคลนเลนมากกว่าจะใช้บริเวณบ้านเขายี่สาร 

กระชัง ทำด้วยไม้ไผ่ มีฝาปิดทำด้วยแผ่นไม้ สำหรับขังปลาหรือสัตว์น้ำที่จับไว้ไม่ให้ตาย

ลอบ เป็นชนิดลอบนอน สำหรับดักปลา มีงาแซงที่ปากให้ปลาเข้าแต่ออกไม่ได้ การใช้ลอบต้องวางดักปลาในน้ำตื้น ใช้เหยื่อล่อปลาให้ว่ายเข้าไปในเฝือกที่เจาะเป็นช่อง 

ข้อง ข้องหรือตะข้อง ทำด้วยไม้ไผ่ ใช้วางตั้งหรือมีสายสะพาย สะดวกในการนำไปด้วยเวลาจับปลา มีงาแซงปิดปากไม่ให้ปลาที่จับมาแล้วออกไปได้

เครื่องมือผลิตยาสมุนไพร

ที่บด แท่งหินขนาดใหญ่ใช้สำหรับบดพืชสมุนไพร

แท่นบด แท่นรองทำด้วยหิน ใช้ร่วมกับแท่งหินบด โดยใช้มือทั้งสองข้างกดและบดสมุนไพร ที่เกือบละเอียดแล้วไปกับแท่นหิน โดยใช้น้ำ หรือน้ำผึ้ง หรืออื่นๆ เป็นกระสายยา เมื่อบดจนเข้ากันดีแล้ว ปั้นเป็นยาลูกกลอน ผึ่งแดดไว้รับประทาน

หินฝนยา - หินบดยา แท่นหินขนาดเล็กใช้สำหรับฝนเครื่องยา เช่น ที่เป็นแก่นไม้ โดยใช้ทีละน้อย บางครั้งใช้ร่วมกับที่บดคล้ายสากขนาดเล็ก

รางบดยา รางบดยาแบบจีน เป็นรางเหล็ก แคบ ยาว รี อีกส่วนหนึ่งทำเป็นที่เป็นเป็นลูกกลมแบน มีด้ามจับทั้งสองข้าง เวลาบด ดันด้ามจับให้วงเหล็กบดไปมา สามารถบดสมุนไพรได้คราวละมากๆ

มีดหั่นเครื่องยา เครื่องมือในการหั่นเครื่องยาให้ละเอียด ส่วนมีดจะติดกับฐาน เพื่อการยกขึ้นลงสับตัด สามารถทุ่นแรงได้มาก

ตาชั่ง ทำด้วยกะลามะพร้าวสำหรับชั่งของเบาๆ เช่น เครื่องยาสมุนไพร โดยถ่วงน้ำหนักด้านหนึ่ง แล้วชั่งสิ่งของต่างๆ ตามน้ำหนักนั้น ตาชั่ง คันชั่งหรือตาชั่งแบบจีน ข้างหนึ่งถ่วงด้วยลูกตุ้มเหล็กรูปร่างคล้ายกระดิ่ง อีกข้างหนึ่งทำเป็นตะขอเหล็กสำหรับเกี่ยวของที่จะชั่ง คันทำด้วยไม้และทองเหลืองมีตำแหน่งบอกน้ำหนัก เมื่อทั้งสองด้านอยู่ในจุดที่สมดุล

เครื่องใช้เบ็ดเตล็ด 

ไน เครื่องมือในการทอผ้า ใช้เป็นเครื่องกรอเส้นด้ายเข้าหลอดด้าย ก่อนนำไปใส่กระสวย ด้านหนึ่งมีกงล้อขนาดใหญ่ มีฐานและที่จับหมุนด้วยมือ

ชุดทำงาน เสื้อผ้าชุดทำงานของคนยี่สารในอดีต ประกอบด้วย กางเกงขาก๊วย เสื้อคอจีน ติดกระดุมพาดเฉียงด้านข้าง เนื้อผ้าค่อนข้างหนาย้อมด้วยน้ำปะเตา ที่ทำมาจากเปลือกปูโลงและเปลือกตะบูน ให้สีน้ำตาลอมแดง ทำให้เนื้อผ้าเหนียว ไม่ขาดง่าย เมื่อใส่กลางแดดแล้วจะไม่ร้อน

ขวดแก้วนำเข้า ขวดทำจากแก้วปากสูง สีน้ำเงินและขาว นำเข้าจากต่างประเทศ เป็นของเครื่องใช้สำหรับผู้มีฐานะในบ้านยี่สาร

หมวกกุ้ยเล้ย หมวกจีนคล้ายงอบ สานด้วยไม้ไผ่สองชั้น ระหว่างชั้นนอกและชั้นในบุด้วยผ้า หรือกระดาษอาบน้ำมัน ชาวยี่สารรุ่นเก่าเคยใช้สวมใส่

ตะกร้าหวาย ทำจากไม้ไผ่จักสาน มีหูหิ้ว สามารถเปิดออกทางด้านข้าง อาจใช้สำหรับใส่เสื้อผ้าเพื่อเดินทาง หรือเก็บรักษาของต่างๆ ไว้

หีบมะกรูด บางท้องถิ่นเรียกว่า ช้างหีบ นอกจากจะบีบน้ำมะกรูดแล้วยังสามารถใช้บีบเอาน้ำมันจากละหุ่ง หรืองา โดยการห่อผ้าขาวบางก่อนแล้วจึงหีบ ด้วยการกดอัดลงไป ฐานไม้กลมรองด้านล่างมีรางให้น้ำไหลออก เครื่องมือบีบน้ำมะกรูดนี้ น่าจะเป็นของใช้สำหรับพระสงฆ์ที่ใช้น้ำมะกรูดสำหรับฉัน เป็นโอสถสำหรับภิกษุประการหนึ่ง

ซอจีน ซอขนาดเล็ก เป็นของคนยี่สารที่มีบรรพบุรุษเชื้อสายจีนอยู่มาก ราวผ้าเช็ดหน้า ราวแขวนผ้าเช็ดหน้าหรือผ้าเช็ดปาก ทำจากไม้และงาช้าง ฝีมือประณีต ส่วนใหญ่ถวายแด่พระภิกษุเป็นพุทธบูชา สำหรับใช้วางผ้าเช็ดหน้าในการทำบุญเลี้ยงพระ

ภาชนะเคลือบ 

กาน้ำชาลายคราม สำหรับใส่น้ำชา เป็นเครื่องเคลือบดินเผาเขียนลายครามด้ามจับทำจากโลหะ

ชามตราไก่ เป็นชามคุณภาพหยาบๆ เขียนรูปไก่ ใช้ในครัวเรือนทั่วไป

พานดินดิบ เนื้อทำจากดินที่เผาไม่สุกนัก เคลือบหรือเขียนสีแดง เขียว เหลือง แบบหยาบๆ พบจำนวนมากและหลายขนาด

ถ้วยน้ำชา ถ้วยน้ำชาลายคราม น่าจะเป็นของที่ใช้สำหรับพระภิกษุสงฆ์

ถ้วยน้ำชาเขียนสีเขียนสีรูปดอกไม้ สีแดง เขียว เหลือง น่าจะใช้สำหรับพระภิกษุสงฆ์

ไหเคลือบลายคราม ไหเคลือบลายครามขนาดใหญ่ เขียนลายรูปมังกร อาจใช้สำหรับใส่ยารักษาพระภิกษุสงฆ์ตามพระธรรมวินัย เช่น ดองลูกสมอและน้ำมูตรเน่า เป็นต้น

ชามฝรั่ง ชามเคลือบเขียนลาย รูปทิวทัศน์แบบฝรั่ง ก้นจานด้านนอกเขียนยี่ห้อ "Holland&Green"