จุดเริ่มต้นครอบครัวและธุรกิจ

พ.ศ. ๒๔๕๗ นายชีเซ็งและนางเต่ง เจ้าของร้านขายยาเทียนแซตึ๊ง ได้ให้กำเนิดบุตรชายชื่อเล็ก ผู้สร้างสรรค์ผลงานให้แผ่นดินสยาม และยังฝังเมล็ดพันธุ์แห่งความคิดไว้ให้กับคนรุ่นหลังอีกมากมาย

คุณเล็ก  วิริยะพันธุ์

ในวัยเด็กคุณเล็ก วิริยะพันธุ์ มีโอกาสไปศึกษาต่อประเทศจีนที่นครเซี่ยงไฮ้ ที่ซึ่งเป็นดินแดนแห่งความเจริญรุ่งเรืองของตะวันออก จนได้ชื่อว่าเป็นปารีสแห่งโลกตะวันออก ทำให้คุณเล็กได้รับวัฒนธรรมของวิถีคนสองโลก ทั้งโลกสมัยใหม่ที่รุดหน้าไปกับเทคโนโลยี กับภูมิปัญญาของบรรพชนที่ลุ่มลึกทางจิตวิญญาณ แต่ด้วยเส้นทางชีวิตที่เปลี่ยนผันคุณเล็ก วิริยะพันธุ์ ต้องเดินทางกลับมารับช่วงต่อกิจการร้านขายยาของคุณพ่อในวัยเพียงยี่สิบปีต้นๆ และต้องฝ่าฟันอุปสรรคเผชิญปัญหาจนเป็นที่ยอมรับและประสบความสำเร็จในที่สุด และในช่วงนั้นเองทำให้คุณเล็กได้รู้จักกับคุณประไพ วิริยะพาณิชย์ ธิดาคนเล็กของคุณวิจารณ์ พานิช คหบดีชาวแปดริ้ว และได้แต่งงานกันในเวลาต่อมา

คุณเล็กและคุณประไพ  วิริยะพันธุ์

การเริ่มต้นชีวิตคู่ของทั้งสองท่านเป็นไปพร้อมกับการสร้างเรื่องราวความเป็นปึกแผ่นให้กับครอบครัว คุณเล็กเป็นผู้คิดริเริ่มบุกเบิก คุณประไพคอยดูแลควบคุมในวิถีปฏิบัติ สนับสนุนตามแบบอย่างของภรรยาที่ดีไม่ว่าคุณเล็กจะทำอะไรจะมีคุณประไพอยู่เคียงข้างเสมอ ทำให้ประสบความสำเร็จอย่างสูงในด้านธุรกิจตัวแทนจำหน่ายรถยนต์และธุรกิจประกันภัย

มรดกทางภูมิปัญญาและวัฒนธรรมที่ฝากไว้

ในช่วงที่เป็นนักธุรกิจความสนใจของคุณเล็กเกี่ยวกับศิลปะเริ่มต้นจากการอ่าน สะสมวัตถุโบราณ และนำปรัชญามาปรับใช้ในการดำรงชีวิต เมื่อศึกษาและค้นคว้าอย่างลึกซึ้งจึงเป็นแรงผลักดันในการสร้างสถานที่ให้เป็นที่เรียนรู้อดีตของสยามประเทศ บนที่ดิน กว่า ๖๐๐ ไร่ รูปร่างคล้ายประเทศไทยริมถนนสุขุมวิทสายเก่า บางปู สมุทรปราการ ได้ถูกสร้างขึ้นในชื่อว่าเมืองโบราณ

จุดเริ่มต้นเล็กๆ ในการทำสิ่งที่ตัวเองรักได้เปลี่ยนคุณเล็กจากนักธุรกิจชั้นนำของประเทศมาเป็นผู้สร้างผลงานที่เป็นที่กล่าว ขานมาจนถึงปัจจุบัน ตลอดระยะเวลาสิบกว่าปีในวันหยุดคุณเล็กและครอบครัวจะออกเดินทางสำรวจไปทั่วประเทศ และมีคณะนักวิชาการ มาร่วมทำการศึกษาเก็บข้อมูลอย่างเป็นระบบและพิมพ์เผยแพร่ในรูปแบบวารสารที่เรียกว่าวารสารเมืองโบราณ และยังคงดำเนินงานอย่างต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

พิพิธภัณฑ์ช้างเอราวัณ

พระที่นั่งสรรเพชญปราสาทที่เมืองโบราณ

จากการทุ่มเทในการก่อสร้างอาคารโบราณสถานต่างๆ และได้เรียนรู้โครงสร้างและสัดส่วนของสถาปัตยกรรมไทยจนถึงขั้นเป็นผู้ เชี่ยวชาญ ปราสาทสัจธรรมจึงเกิดขึ้นที่ริมทะเลพัทยาเพื่อสื่อให้เห็นถึงศาสนาและปรัชญาที่จรรโลงโลกให้มีสันติสุขและคุณค่าทางจิตวิญญาณ พิพิธภัณฑ์ช้างเอราวัณ เป็นที่รวบรวมโบราณวัตถุและศิลปวัตถุที่คุณเล็กสะสมไว้ กิจกรรมทางปัญญาที่คุณเล็กลงมือทำอย่างต่อเนื่อง คือความสุขที่ได้เห็น ได้สร้างและส่งต่อ จนเมล็ดพันธุ์แห่งความคิดนี้ได้เติบโตแตกกิ่งก้านสาขาอีกมากมาย

มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์ ตั้งขึ้นเพื่อสานต่อเจตนารมณ์ที่คุณเล็กได้ตั้งไว้ โดยมีรองศาสตราจารย์ศรีศักร วัลลิโภดม ผู้ที่ทำงาน ใกล้ชิดคุณเล็กมาเป็นที่ปรึกษา อีกทั้งเห็นว่าข้อมูลทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี ภูมิปัญญาท้องถิ่นนั้นไม่ได้มีการศึกษาและเก็บรวบรวมองค์ความรู้ไว้อาจสูญหายและไม่สามารถสืบค้นได้ในอนาคต เริ่มต้นจึงมีการศึกษาเอกสารและออกสำรวจสัมภาษณ์ผู้รู้ ผู้นำทางปัญญาในท้องถิ่นต่างๆ อย่างจริงจัง มีการจัดสัมมนาแลกเปลี่ยนสืบทอดความรู้ความเข้าใจในสังคมวัฒนธรรมพื้นบ้านระหว่างปราชญ์ต่างถิ่น และได้จัดทำเป็นหนังสือที่มีเนื้อหาง่ายต่อความเข้าใจ โดยมีกลุ่มเป้าหมายเป็นเยาวชนในชุมชน รวมทั้งยังสนับสนุนส่งเสริมให้มีการจัดตั้งพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น เพื่อปลูกฝังให้เยาวชนเห็นคุณค่ารักท้องถิ่นที่เป็นมาตุภูมิ และรู้จักรากเหง้าวัฒนธรรมอันหลากหลายของตนเอง โดยนำร่องการจัดพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น ๓ แห่ง คือ พิพิธภัณฑ์ชุมชนวัดม่วง หอวัฒนธรรมนิทัศน์วัดศรีโคมคำและพิพิธภัณฑ์จันเสน จนเป็นผลสำเร็จตามเป้าหมายสามารถผลิตเยาวชนผ่านกิจกรรมยุวมัคคุเทศก์หลายพื้นที่ เกิดเป็นชุมชนที่เข้มแข็งสามารถเป็นพื้นที่ศึกษาดูงานให้กับชุมชนอีกหลายแห่งและปัจจุบันได้กลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวสร้างรายได้ให้กับชุมชน

ยุวมัคคุเทศก์ ที่พิพิธภัณฑ์จันเสน

มูลนิธิฯ เป็นสื่อกลางเผยแพร่ความรู้ความเข้าใจทางสังคมวัฒนธรรมในท้องถิ่นต่างๆ พร้อมทั้งสร้างนักวิจัยท้องถิ่นรุ่นใหม่ๆ ในช่วงแรกได้จัดพิมพ์จดหมายข่าวเพื่อเผยแพร่กิจกรรมต่างๆ และแจกฟรีให้กับหน่วยงานและบุคคลทั่วไปที่สนใจ นอกจากนี้มูลนิธิฯ ยังร่วมมือกับเครือข่ายองค์กรต่างๆ เพื่อสร้างความรู้โดยนำข้อมูลที่ได้จดบันทึกไว้จัดทำเป็นหนังสือสะท้อนถึงท้องถิ่นและเป็นคู่มือการ ศึกษาออกจำหน่าย อีกทั้งนำมาทำเป็นสารคดีเพื่อให้เข้าใจง่ายและทันสมัยผ่านรายการพอเพียงเพื่อแผ่นดินเกิด และบันทึกเทปงาน บรรยายสาธารณะต่างๆ และนำมาเผยแพร่ทางช่อง VLek-Prapai Channel ทางยูทูบ เว็บไซต์ www.lek-prapai.org เป็นอีกหนึ่งช่องทางที่สามารถไปค้นคว้าหาข้อมูลทั้งข่าวความเคลื่อนไหว บทความ จดหมายข่าวออนไลน์ได้รวบรวมไว้ให้เข้าถึงได้อย่างง่ายขึ้น

ตลอดการทำงานของมูลนิธิฯ กว่า ๒๐ ปี เพื่อให้เป็นแหล่งข้อมูลทางปัญญาและพัฒนาโลกให้ทันสมัยใหม่โดยที่ยังคงรักษาวิถี แบบแผนการทำงานตามเจตนารมณ์ของผู้ก่อตั้งไว้ดังเดิมถึงวันนี้การเดินทางเพื่อค้นหาคำตอบของคุณเล็กที่ว่าทุกเวลาคือสิ่งที่ต้อง ผ่านไปอย่างมีประโยชน์ มีความสุขได้สิ้นสุดลงแล้ว แต่ผลงานศิลปวัฒนธรรมที่ทรงคุณค่ารวมถึงการปลูกฝังความคิดนั้นยังคงทำหน้าที่สร้างสรรค์ เป็นเหมือนกงล้อที่หมุนผ่านข้ามกาลเวลา เป็นมรดกให้คนรุ่นหลังสืบไป

วันเล็ก-ประไพ รำลึก : จดหมายข่าวมูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์ ฉ.๑๑๖ (ต.ค.-ธ.ค.๒๕๖๐)