รายการอดีตในอนาคต ตอนที่ ๑๘ “นครรัฐสุโขทัยในสยามประเทศ” ประจำเดือนกันยายน พ.ศ. 2561 ได้นำเสนอเรื่องราวเกี่ยวกับประวัติศาสตร์สุโขทัย จากงานสำรวจและวิเคราะห์ของ อ.ศรีศักร วัลลิโภดม ผู้ที่ศึกษาประวัติศาสตร์สุโขทัยผ่านหลักการมานุษยวิทยาโบราณคดี ก่อให้เกิดคำอธิบายพัฒนาการรัฐสุโขทัยที่ต่างจากกรอบแนวคิดของประวัติศาสตร์รัฐชาติ และทำให้เห็นถึงความสำคัญของ “ภูมิวัฒนธรรม” ต่อพัฒนาการของบ้านเมืองรัฐสุโขทัย ทั้งปัจจัยทางภูมิศาสตร์ ปัจจัยทางเศรษฐกิจและเส้นทางการค้า ตลอดจนการจัดการและความสำคัญของทรัพยากรในบริเวณเมืองสุโขทัย-ศรีสัชนาลัย เป็นต้น

ขณะเดียวกันรายการอดีตในอนาคตตอนนี้ มิได้เพียงแค่สำรวจเก็บภาพเฉพาะในเมืองสุโขทัยและศรีสัชนาลัยเท่านั้น หากแต่ยังลงพื้นที่แหล่งโบราณคดีที่มีพัฒนาการ “ก่อน” การเกิดขึ้นของรัฐสุโขทัย (ในพุทธศตวรรษที่ 19) ทั้งชุมชนสมัยก่อนประวัติศาสตร์-ทวารวดี ณ บ้านวังหาด บริเวณต้นน้ำแม่รำพันในเขตอำเภอบ้านด่านลานหอย และชุมชนในวัฒนธรรมเขมรบริเวณโบราณสถานปรางค์เขาปู่จา (ในพุทธศตวรรษที่ 16) ในเขตอำเภอคีรีมาศ เพื่อแสดงให้เห็นถึงพื้นฐานและความสืบเนื่องของสังคมและวัฒนธรรมในพื้นที่ลุ่มน้ำยม

นอกจากนี้ทางรายการยังได้นำเสนอความสัมพันธ์ระหว่างเมืองสุโขทัย-ศรีสัชนาลัยกับเมืองในบริเวณโดยรอบ ทั้งเมืองกำแพงเพชร และเมืองพระบาง (นครสวรรค์) ผ่านหลักฐานทางโบราณคดีทั้งโบราณสถานและโบราณวัตถุที่มีความสัมพันธ์กันแม้ว่าวัสดุในการก่อสร้างจะแตกต่างกันตามสภาพแวดล้อมของแต่ละพื้นที่

ดังนั้นจึงเห็นได้ว่ารัฐสุโขทัยมิได้เกิดขึ้นมาโดยลำพัง และมีการปกครองแบบรวมศูนย์เป็นอาณาจักร แต่เป็นรัฐแห่งหนึ่งที่เกิดขึ้นบนพื้นฐานทางเศรษฐกิจ และการมีชุมชนที่มีพัฒนาการมาตั้งแต่ก่อนประวัติศาสตร์ประกอบกับความสัมพันธ์กับบ้านเมืองต่างๆในบริเวณโดยรอบผ่านระบบเครือญาติและการค้าตามที่ปรากฏหลักฐานจารึก ตำนาน และงานศิลปกรรมที่พบตามเมืองโบราณต่างๆ ดังนั้นในช่วงระยะแรกของรัฐสุโขทัยจึงเป็นรัฐ (State) ที่มีขอบเขตความสัมพันธ์ทั้งบ้านเมืองที่อยู่ใกล้เคียงและทางไกล ซึ่งรูปแบบของความสัมพันธ์บ้านเมืองในระยะนี้ ต่างจากขอบเขตอำนาจของอยุธยาอย่างสิ้นเชิงในสมัยพระบรมไตรโลกนาถ ด้วยการที่พระองค์สามารถผนวกรัฐสุโขทัยและจัดระบบการปกครองแบบรวมศูนย์ โดยมีอยุธยาเป็นราชธานี นับแต่นั้นมาสุโขทัยจึงถูกลดบทบาทเป็นเพียงหัวเมืองทางเหนือของอาณาจักรอยุธยาในที่สุด

สามารถติดตามรายการ "อดีตในอนาคต" ได้ทาง VLek-Prapai Channel ผ่านทางยูทูป  https://www.youtube.com/playlist?list=PLjKdW0KVRxePzZ-jFXx7kr7UL8S2qmSZH