หลังจากไปวัดญวนมารอบหนึ่งแล้ว และกลับไปทบทวนงานของอาจารย์อคิน (ม.ร.ว.อคิน รพีพัฒน์) ที่นำมาเขียนย่อๆ แบบหลายชีวิต ถึงชีวิตคนตรอกใต้กลุ่มหนึ่งที่เป็นตัวแทนของผู้คนในตรอกดั่งนวนิยาย หลังจากเดินเข้าไปทางตรอกที่เคยเป็นคลองลำปัก แนวบ้านบุกรุกอยู่บนคลอง ใต้บ้านก็เป็นน้ำครำ แต่เดี๋ยวนี้ถมขึ้นมาๆ น้ำเฉอะแฉะค่อยๆ หายไปบ้าง ครั้งที่แล้วไปคุยกับพี่ประธานชุมชน ฝั่งชุมชนแออัดตรอกทางเหนือวัด แต่คราวนี้ได้คุยกับ "พี่ใหญ่" ที่เป็นตัวจริงเสียยิ่งกว่าผู้นำทางการของวัดญวน สะพานขาว

ดังที่ทราบกันดีว่า หมู่บ้านรอบพระนครและภายในพระนคร หากไม่ใช่บ้านเรือนของขุนนางและครอบครัวที่รับราชการขึ้นต่อวังและมูลนายต่างๆ ก็จะเป็นกลุ่มคนจีนที่เข้ามาทำการค้าอาศัยอยู่ตามตึกห้องแถวต่างๆ หรือย่านตลาดในกลุ่มย่านสำเพ็งและถนนเยาวราชและอื่นๆ 

จากตลาดนางเลิ้ง ลัดเลาะออกไปทางตรอกข้างโรงหนังเฉลิมธานี หรือจะเดินอ้อมไปทางถนนศุภมิตรด้านหลัง แล้วเดินริมถนนมาเรื่อยๆ จนออกถนนหลานหลวงก็ได้ เดินตัดเข้าไปที่วัดแค หรือวัดสุนทรธรรมทานก็ได้ เหนือถนนพะเนียงขึ้นมาคือแนวเขตของวัดแค (นางเลิ้ง) และมีอีกวัดแคหนึ่งที่อยู่ด้านนอกคลองเมืองด้านนอก (ผดุงกรุงเกษม) คือวัดแคนอกที่คงตั้งขึ้นมาไร่เรี่ยกัน แถบนี้น่าจะเป็นย่านถนนสนามควายตามเอกสารสารบาญชีของกรมไปรษณีย์ยุคแรก (จศ.๑๒๔๕ =พ.ศ.๒๔๒๖) ก่อนที่จะมีการตัดถนนนครสวรรค์ หรือถนนพฤฒิบาศ (สร้าง พ.ศ.๒๔๔๒) พ.ศ. ถนนหลานหลวง บริเวณนี้ในแผนที่ราว พ.ศ.๒๔๔๐ เรียกว่าถนนนครสวรรค์แล้ว (ส่วนถนนราชดำเนินสร้าง พ.ศ. ๒๔๔๒, ก่อนตัดถนนราชดำเนินผ่านเห็นวัดปรินายกพื้นที่กว้างขวางมาก) และเป็นถนนจากประตูพฤฒิบาศไปจรดยังคลองผดุงกรุงเกษม ใกล้วัดโสมนัสฯ

"งานตรอกใต้ ของอาจารย์อคิน (ม.ร.ว.อคิน รพีพัฒน์)" เป็นการศึกษาชุมชนแออัดหรือสลัมเป็นวิทยานิพนธ์ทางมานุษยวิทยาปริญญาเอก ราว พ.ศ.๒๕๑๑ - ๒๕๑๒ หลังจากตรอกใต้ถูกไฟไหม้ ก็กลายเป็นกรณีพิพาทระหว่างวัดญวน สะพานขาว (วัดสมนาณัมบริหาร) ที่อ้างอิงเรื่องการรับพระราชทานที่ดินในรัศมีของแนวคลองหรือคูน้ำล้อมรอบกับที่ภายนอก ตรอกใต้อยู่บนคูน้ำที่ตื้นเขินพอดี เดี๋ยวนี้กลายเป็นที่วัด ปลูกตึกแถวให้เช่า ส่วนด้านหน้าติดถนนก็เป็นที่ทรัพย์สินไป คงแบ่งกันลงตัวคราวนั้น

มีนัดคุยกับลูกหลานมูซา บาฟาเดน ผู้มีเชื้อสายอาหรับ เกิดที่เมืองปันติยานะห์ ที่อยู่ทางใต้ของเกาะบอร์เนียว เป็นพ่อค้าทางเรือ เดินทางค้าขายระหว่าง สยาม มาลายู และอินโดนีเซีย แล้วตัดสินใจขึ้นฝั่งตั้งถิ่นฐานถาวร ยังริมชายฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา ทางทิศตะวันออกซึ่งมีชื่อเรียกในสมัยนั้นว่า “หมู่บ้านต้นสำโรง” เมื่อราวๆ พ.ศ. ๒๓๘๐ ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของศุลกสถานหรือโรงภาษีที่สร้างเมื่อ พ.ศ.๒๔๓๓ และชุมชนมุสลิมรวมทั้งบาแลหรือสุเหร่าก็ย้ายเข้ามาด้านใน บริเวณที่เป็นชุมชนรอบมัสยิดฮารูณติดกับวัดม่วงแค อาคารเก่าและตำรวจน้ำยังคงใช้พักอาศัยอยู่อย่างไม่ได้ไปไหนสักที

สงกรานต์ที่ถนนวิสุทธิกษัตริย์เริ่มขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๘ เกิดจากการจัดงานของชาวบ้านในละแวกบ้านพานและชาวบ้านรอบๆ เช่น บ้านหล่อ บ้านพานถม วัดตรีทศเทพ ซอยนามบัญญัติไปจนถึงบางขุนพรหม เทเวศร์ วัดอินทรวิหาร วัดสามพระยา วัดใหม่อมตรส  มาร่วมกันทำบุญใส่บาตร ปล่อยนก ปล่อยปลาในวันสงกรานต์ กลางคืนมีมหรสพต่างๆ ให้ดูฟรี และได้รับการอุปการะจากเจ้าคุณวิเศษธรรมธาดา อดีตอธิบดีศาลฎีกา ตลอดจนอดีตข้าราชการและผู้อาวุโสสมัยนั้นช่วยสนับสนุน

บ้านขุนภักดีศาสตรา นายทหารกรมแผนที่ ปลูกเรือนด้วยการเขียนแบบบ้านเองริมคลองบางลำพู ใช้ช่างเซี่ยงไฮ้ ทุกอย่างจึงเนี้ยบไปทุกส่วนบ้านสองหลังมีระเบียงเชื่อม หลังหนึ่งยุบจนต้องรื้อไปแล้ว หลังที่รื้อเคยมีหลุมหลบภัยที่สร้างเป็นสองชั้น แล้วกรุด้วยคอนกรีต ไว้หลบภัยยามสงครามรวมทั้งให้เพื่อนบ้านด้วย เวลามีเสียงหวอเตือนก็รวบรวมเครื่องเงินที่ใช้ทำพานเข้าไปหลบด้วยเป็น บ้านนี้มีตาน้ำจึงขุดบ่อน้ำมีน้ำใสตลอดทั้งปี และเก็บรักษาไว้จนถึงปัจจุบัน

       กว่าจะลงมือเขียนบันทึกถึงได้ก็ปล่อยเวลาไว้เนิ่นนานพอดู ดังนั้นการเขียนจากความทรงจำที่ทอดยาวอาจจะมีผิดพลาดไปบ้าง คงต้องช่วยกันแก้ไข หรือเราเองก็คงต้องไปค้นมาให้ถูกต้องตามข้อมูลที่เล่าผ่านกันมา

โคลงบทแรกอันโด่งดังในนิราศสุพรรณของสุนทรภู่ที่อ่านเมื่อใดก็ได้บรรยากาศย่ำรุ่งอันฉ่ำชื่น ดาวดาดฟ้าและลมหนาว

เดือนช่วงดวงเด่นฟ้า         ดาดาว

จรูญจรัดรัศมีพราว            พร่างพร้อย

ยามดึกนึกหนาวหนาว       เขนยแนบ  แอบเอย

เย็นฉ่ำน้ำค้างย้อย            เยือกฟ้าพาหนาวฯ

ตลาดนางเลิ้งเป็นโครงสร้างรูปแบบใหม่ที่ตั้งใจจะให้เป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจการค้าใหม่ในแถบชุมชนดั้งเดิมที่กำลังขยายตัวของความเป็นเมืองจากเขตศูนย์กลางภายในพระนคร อันเป็นเมืองหลวงของประเทศในระยะนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำริให้สร้างแหล่งการค้าแบบตลาดตึกแห่งใหม่ นอกเหนือไปจากย้านการค้าเดิมๆ แถบสำเพ็ง พาหุรัด เยาวราช หรือ บางลำพู ฯลฯ เป็นตลาดทางบกที่รองรับการตัดถนนและสร้างความเจริญแบบอย่างตลาดการค้าบนบกดังในต่างประเทศบางแห่งที่พระองค์เสด็จประพาสเป็นต้นเค้า